Tot zeker een eeuw geleden vormde de stad de afzetmarkt voor de agrariërs in het ommeland. Toenemende mobiliteit en vergaande schaalvergroting in landbouw, voedselproductie en retail hebben die onderlinge afhankelijkheid verbroken. Landbouwproducten gaan de hele wereld over en de meeste stedelingen weten niets van de herkomst en de productiewijze van het voedsel dat zij eten.
Deel 1: weten we wat we eten?
Aanleiding voor dit artikel is het project Dynamic Food van de Arnhemse ontwerper Annelou van Griensven. Zij brengt in de stad agrarische producten uit het directe ommeland op een aantrekkelijke manier aan de man om zo de keten en de afstand tussen agrariër en consument zo kort mogelijk te houden. Zij benut hiervoor onder meer manifestaties en cateringsdiensten.
Maandag 14 mei 2012 stond haar project centraal tijdens Ter Dis, een initiatief van bureau Vonk in Arnhem. Met acht andere mensen met uiteenlopende achtergronden, was ik uitgenodigd om dit projectonderwerp verder uit te diepen – onder het genot van een diner bereid met louter lokale ingrediënten. Wat volgt is een weerslag van gedachten die dit onderwerp nadien bij mij opriepen.
Voedsel: brandstof voor het onvervangbare lichaam
Hoewel voedsel de enige brandstof is voor ons lichaam, zijn we nauwelijks bekend met hoe die brandstof is geproduceerd en samengesteld. Een kapotte auto kun je inruilen, je lichaam niet. We besparen zoveel mogelijk op ons voedsel, maar geven tegelijk veel geld uit aan vitaminepillen, middeltjes en medicijnen. Slecht voedsel heeft voor jonge mensen meestal nog geen duidelijk aanwijsbare gevolgen, of het moet Obesitas zijn. Op langere termijn wreekt het zich vaak wel. Veel van wat we welvaartsziekten noemen zouden we ook onverschilligheids- of onwetendheidsziekten kunnen noemen. Goedkoop voedsel is mede goedkoop omdat maatschappelijke kosten niet in de prijsvorming zijn meegenomen. Intussen nemen de zorgkosten hals over kop toe en komt de rekening via steeds hogere ziektekostenverzekeringspremies uiteindelijk toch bij ons terecht.
Lokaal en diervriendelijk geproduceerd vlees bijvoorbeeld is in het algemeen, behalve minder vervuilend en minder energieverslindend, gezonder (hogere voedingswaarde, geen groeihormonen en geen preventieve geneesmiddelen). Meer uitgeven aan voedsel hoeft onder de streep niet duurder te zijn.
Bewustwording
Bewustwording van waarom we eten en wat we eten kan ons helpen om anders met eten om te gaan. De bioloog: genetisch hebben we een hang naar vet, omdat de evolutie van de mens decennia, misschien wel eeuwen, achterloopt op onze tijd van geringe lichaamsinspanning en overvloedige beschikbaarheid van eten. De psychotherapeut: we eten vaak uit onvrede over onszelf, ter compensatie van innerlijke leegte en gemis aan intimiteit. De pedagoog: we leren nauwelijks (meer) discipline en gematigdheid. De cultuurfilosoof: de commercie verleidt ons steeds meer en geraffineerder. Weet iedereen dit? En hoe kunnen we, dit wetende, ook ons gemoed en onze gewoonten hieraan aanpassen?.
Bewustwording kan het beste al in de kinderjaren plaatsvinden. Onze smaak is dan nog in ontwikkeling . Ook ons wereldbeeld, onze waarden en overtuigingen en onze gewoonten worden in een vroege levensfase gevormd. Hier ligt de kiem voor een gezonde levensstijl. Hier ligt dus een belangrijke taak voor ouders. Deze zouden hierin kunnen worden ondersteund door de centra voor jeugd en gezin en basisscholen. Leerlingen van de Werfklas in Culemborg bijvoorbeeld, Nederlands eerste fairtradeschool, werken wekelijks op de stadsboerderij en bereiden dagelijks hun eigen lunch en wonnen dus niet voor niets de nationale wedstrijd om de beste schoollunch.
Huisartsen kunnen uiteraard bij bewustwording een rol spelen, maar ik denk ook aan de media, politici en allerlei andere smaakmakers.
Misschien is de wereldwijde voedselrevolutie, waartoe de wereldberoemde kok Jamie Oliver kortgeleden opriep niet haalbaar, maar een gestage evolutie lijkt wel degelijk gaande.
Initiatieven als bijvoorbeeld Foodfestival Viva Las Vega’s in Amsterdam (http://www.viva-las-vegas.nl/) en Roofgarden in Arnhem (http://www.roofgardenarnhem.nl) laten zien dat de weg naar andere eetgewoonten er niet alleen een is van verstand, verantwoordelijkheid en discipline. Door het leuk en hip te maken, wordt een grote groep mensen bereikt. Bij voldoende early-adopters van bewust eten kan een gezonder eetgedrag zich geleidelijk maatschappijbreed verspreiden en kan de verbinding tussen stedeling en agrariër, tussen stad en ommeland zich hernieuwen.
gepubliceerd op 25 mei 2012 door OOST over de schoonheid van oostelijk Nederland.